SDG 15 Leven op het land
- De beschikbare oppervlakte per persoon neemt af. De druk op de ruimte neemt toe door een groeiende bevolking.
- De fosfor- en stikstofoverschotten zijn relatief groot vergeleken met andere EU-landen.
- De biodiversiteit op het land gaat achteruit maar het aandeel diersoorten dat bedreigd wordt neemt af.
Het dashboard en de indicatoren
Middelen en mogelijkheden
in EU
in 2022
in EU
in 2019
in EU
in 2022
Gebruik
in EU
in 2019
in EU
in 2019
Uitkomsten
in EU
in 2022
Beleving
in EU
in 2023
| Thema | Indicator | Waarde | Trend | Positie in EU | Positie op EU-ranglijst |
|---|---|---|---|---|---|
| Middelen en mogelijkheden | Overheidsuitgaven aan milieubescherming | 1,5% van het bruto binnenlands product in 2023 | 1e van 27 in 2022 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Middelen en mogelijkheden | Totale milieu-uitgaven A) | 2,2% van het bruto binnenlands product in 2024 | 5e van 27 in 2019 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Middelen en mogelijkheden | Oppervlakte per persoon | 2 315 m2 per inwoner in 2024 | dalend (daling brede welvaart) | 26e van 27 in 2022 | onderste kwart van de ranglijst |
| Gebruik | Beheerde landnatuur in Natuurnetwerk Nederland | 20,9% van het totale landoppervlak op 31 december in 2023 | stijgend (stijging brede welvaart) | ||
| Gebruik | Fosforoverschot A) | 4 kilogram fosfor per hectare cultuurgrond in 2024 | 18e van 19 in 2019 | onderste kwart van de ranglijst | |
| Gebruik | Stikstofoverschot A) | 147 kilogram stikstof per hectare cultuurgrond in 2024 | dalend (stijging brede welvaart) | 19e van 19 in 2019 | onderste kwart van de ranglijst |
| Uitkomsten | Stikstofdepositie en landnatuur | 71,4% van de landnatuur kampt met stikstofoverschrijding grens in 2023 | dalend (stijging brede welvaart) | ||
| Uitkomsten | Rode Lijst Indicator A) | 61,0% van de soorten is niet-bedreigd in 2024 | stijgend (stijging brede welvaart) | ||
| Uitkomsten | Vogels boerenland | 56,1 index (1995=100) in 2024 | dalend (daling brede welvaart) | 6e van 11 in 2022 | midden van de ranglijst |
| Uitkomsten | Fauna van het land | 73 index (trend 1990=100) in 2023 | dalend (daling brede welvaart) | ||
| Beleving | Milieuproblemen | 17,4% van de bevolking van 16+ ervaart problemen in 2024 | 19e van 26 in 2023 | midden van de ranglijst |
Uitleg dashboard, kleuren en noten
Gezonde ecosystemen staan aan de basis van processen die grote invloed hebben op de brede welvaart, zoals de beschikbaarheid van schoon water en schone lucht, de aanwezigheid van insecten voor bestuiving en de mogelijkheden voor ontspanning, recreatie en educatie. Daarnaast heeft natuur een intrinsieke waarde voor de brede welvaart ‘hier en nu’, maar ook voor toekomstige generaties. Het is tegelijkertijd een kritieke factor: als ecosystemen eenmaal aangetast zijn, kan de schade onherstelbaar blijken.
Middelen en mogelijkheden betreffen de omvang van de natuurlijke ruimte en de middelen voor herstel en bescherming. In 2023 bedroegen de overheidsuitgaven aan milieubescherming 1,5 procent van het bbp. Dit is het hoogste aandeel van alle 27 EU-landen. Ook de totale milieu-uitgaven (milieukosten en investeringen van overheden en het bedrijfsleven) zijn vanuit EU-perspectief hoog. In 2024 ging het om 2,2 procent van het bbp.
De Nederlandse bevolking groeit door. De oppervlakte per persoon neemt daardoor steeds verder af. In 2024 is deze gedaald tot 2 315 m2 per inwoner. Het gaat hier om zowel land als water. Nederland is een van de dichtstbevolkte landen van Europa. Binnen de EU hebben alleen de inwoners van Malta per persoon minder vierkante meters land en water ter beschikking.
Gebruik betreft de bescherming en benutting van de natuurlijke ruimte en haar ecosystemen en de druk op het natuurlijke systeem door menselijke activiteiten. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) omvat het Nederlandse areaal van bestaande en nieuw in te richten natuurgebieden op het land. De omvang van het NNN neemt toe. In 2023 besloeg het beheerde NNN-areaal 20,9 procent van het landoppervlak. De afspraak tussen Rijk en provincies is om in de periode van 2011 tot eind 2027 minimaal 80 000 hectare nieuwe natuur ingericht te hebben. Van deze opgave is tot en met 2023 50 480 hectare (63 procent) gerealiseerd.
Een teveel aan fosfor en stikstof, vooral afkomstig uit de landbouw, heeft negatieve gevolgen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en ecosystemen zoals heide, bos en duinen. Het fosforoverschot is deze eeuw sterk afgenomen. De laatste jaren is het fosforoverschot stabiel: het schommelt rond de 4 kilogram per hectare cultuurgrond. Het stikstofoverschot neemt af en was in 2023 en 2024 het laagst sinds het begin van deze meting in 2000. De cijfers over het fosfor- en stikstofoverschot zijn voor iets meer dan de helft van de EU-landen beschikbaar. Vergeleken met deze EU-landen had Nederland in 2019 met afstand het hoogste stikstofoverschot. Nederland staat daarmee op de laagste plek op de ranglijst. Het overschot in Nederland (166 kilogram per hectare) was meer dan tweemaal zo hoog als het overschot in het land op de een-na-laatste plaats (Tsjechië, met 76 kilogram per hectare).
Uitkomsten hebben betrekking op de kwaliteit van ecosystemen en biodiversiteit. Een teveel aan stikstof in de bodem zorgt voor achteruitgang van zeldzame planten en diersoorten. Stikstof verwijst naar chemische verbindingen van stikstof die schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu. Stikstofoxiden komen vooral in de lucht terecht door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie. Ammoniak komt vooral van dieren in de veeteelt. De kans dat kwetsbare plantensoorten verdwijnen is groter wanneer de stikstof die neerslaat het kritisch depositieniveau overschrijdt. Vooral ecosystemen die nutriëntarme condities vereisen, zijn gevoelig voor milieudruk door stikstofdepositie.
Het RIVM berekent het areaal landnatuur waar de depositie de kritische depositiewaarden voor stikstof overschrijdt. Ondanks een trendmatige daling heeft meer dan 70 procent van de landnatuur last van te veel stikstof in 2023.
Met de biodiversiteit gaat het niet goed. De populaties boerenlandvogels nemen af. In Nederland worden 27 soorten weide-, akker- en erfvogels gevolgd. De trendmatige daling duidt op sterk verslechterde leefomstandigheden voor deze soorten. De ganzenpopulaties floreren wel, maar deze vogels hebben een veel bredere verspreiding en worden niet gezien als typische boerenlandvogels. De populaties of de verspreiding (afhankelijk van de soort) van Nederlandse landfauna nemen ook af. Het gaat om 203 inheemse soorten zoogdieren, broedvogels, reptielen en vlinders die kenmerkend zijn voor bos, hei, duin en extensief beheerde graslanden. Het aandeel soorten dat niet-bedreigd wordt neemt heel geleidelijk toe (Rode Lijst Indicator). In 2024 werd 61 procent niet-bedreigd.
Beleving gaat over de beleving van de kwaliteit van de natuurlijke ruimte en zorgen over vervuiling en de verdwijning van soorten. In 2024 had 17,4 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder hinder van afval, verontreiniging of andere milieuproblemen. Dit was het hoogste percentage sinds het begin van de meting in 2005. In 2023 ging het om 14,5 procent van de bevolking.